Son aylarda baş verən İran–İsrail toqquşması, adi bir hərbi qarşıdurmadan çox, siyasi səhnədə oynanan mürəkkəb və çoxqatlı bir oyunu xatırladır. Hadisələrin axarı, verilən bəyanatlar və nəticə etibarilə əldə olunan “dividentlər” sanki bu savaşın əvvəlcədən planlaşdırılmış bir “siyasi oyun” olduğunu düşündürür.

 

Hava hücumları və ehtiyatlılıq: İrandan gözlənilməyən çəkingənlik

 

İlk günlərdən etibarən, İran tərəfindən atılan addımlar ehtiyatlı və çəkingən idi. Sanki Tehran, vurmaq imkanına malik olsa belə, cavabın yaradacağı siyasi nəticələri düşünərək həlledici zərbələrdən yayınırdı. Bu davranış bəlkə də rasional idi, lakin belə bir sual ortaya çıxır: Bu savaş səmimi idimi?

 

Böyük təhlillər aparılsa da, bu prosesin içində çoxsaylı qaranlıq məqamlar gizlənir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın qeyri-müəyyən çıxışları, qəfil bombardmanlar və ertəsi gün elan olunan atəşkəs — bütün bunlar təsadüf idimi?

 

Amerikanın hədəfi nə idi?

 

Bu qarşıdurmadan sonra müxtəlif versiyalar meydana çıxdı. Onlardan biri, ABŞ-ın İranın nüvə proqramını təxminən 10 il geriyə salmaq üçün bu əməliyyatı həyata keçirdiyi fikridir. Digər bir ehtimal isə Tramp administrasiyasının bu hərbi əməliyyatı Amerikanın strateji bombardmançı təyyarələrinin gücünü həm dünyaya, həm də daxili ictimaiyyətə göstərmək üçün istifadə etməsi ola bilər.

 

Bu, həm də ABŞ hərbi-sənaye kompleksinin – milyardlarla dollar dəyərində texnikanın – “lazımlı və effektiv” olduğunu sübut etmək üçün fürsət ola bilərdi.

 

İran-Həmas əlaqələri və özünüqoruma instinkti

 

Eyni zamanda, bu qarşıdurma fonunda İranın Həmasla əlaqələrində “öz simasını qorumağa” çalışdığı ehtimalı da irəli sürülə bilər. Tehran üçün daxili və xarici ictimaiyyət qarşısında “dirəniş cəbhəsinin” lideri kimi çıxış etmək önəmli idi. Bu obraz, daha sonra siyasi arenada müxtəlif məqsədlər üçün istifadə oluna bilər.

 

Bölgənin yeni güc balansı və üçlü müttəfiqlik

 

Bütün bu prosesin bizim üçün ən maraqlı tərəfi isə bölgədə formalaşan yeni güc balansı və Azərbaycan–Türkiyə–Pakistan üçlü müttəfiqliyinin getdikcə daha açıq şəkildə görünməyə başlamasıdır.

 

Qarabağ savaşından sonra Azərbaycan regionda yeni bir imic formalaşdırdı. Bu, təsadüfi deyil – rəsmi Bakının ardıcıl, gələcəyə hesablanmış diplomatik addımlarının nəticəsidir.

 

Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı tələbləri, Ermənistanın silahlanma cəhdlərinə cavabları və xüsusilə də Pakistan istehsalı silahların effektivliyi fonunda Hindistan və Fransanın dəstəklədiyi sistemlərin uğursuzluğu bölgədə güc mərkəzinin hansı tərəfə meyil etdiyini açıq şəkildə göstərdi.

 

Bu balans dəyişməsi birmənalı şəkildə bəzi gücləri narahat edir.

 

İran–İsrail qarşıdurması, bölgəyə və Azərbaycana yönələn mesaj

 

Görünən odur ki, İran–İsrail qarşıdurmasının bizə aid olan qismi də məhz budur. Sanki bu “hava savaşı” vasitəsilə yeni güc balansına qarşı “hamının qalib olduğu” bir teatr nümayiş etdirildi.

 

Bu müharibənin sonunda biz artıq əvvəlki kimi bölgədə “kəsərəm, yandıraram” deyən bir İran görmürük. Əvəzində, ABŞ və İsrailə qarşı dirənə bilən bir İran obrazı yaradıldı. Və bu obraz, gələcəkdə bizim də maraqlarımıza qarşı siyasi vasitə kimi istifadə oluna bilər.

 

ABŞ-ın həqiqi maraqları və qaranlıq suallar

 

Mənim qənaətimə görə, İran rejiminin devrilməsi və ya parçalanması hazırda ABŞ-ın maraqlarına uyğun gəlmir. İran, zaman-zaman ABŞ üçün bölgədə ortaq maraqları bölüşən, lakin rəsmən qarşı duran tərəf kimi görünən oyunçudur.

 

Ona görə də sual ortaya çıxır: Amerika bu savaşla həqiqətən İranı zəiflətmək istəyirdi, yoxsa bu da yalnız siyasi oyun idi? Yaxud bu qarşıdurmanın başqa gizli məqsədləri var idi?

 

Nəticə: Səhnədəki oyunçular və seyirçilər

 

Hadisələrin gedişi və qonşu dövlətlərin bu savaşa ilk gündən göstərdiyi münasibət göstərir ki, bir çox tərəf bu oyunun nəticələrindən əvvəlcədən xəbərdar idi. Qalanlar isə sadəcə izləyici idi.

 

Bölgə çox sürətlə dəyişir. Amma bu dəyişikliklərin kimin xeyrinə işlədiyini ayırd etmək üçün sadəcə görünənə baxmaq yetərli deyil. Əsl oyun isə görünməyən səhnələrdə oynanır...