Co Baydenin hakimiyyətə gəlməsi Moskva üçün, artıq həm yeni sanksiyalara, həm də Amerika demokratlarının trollinqinə mənəvi cəhətdən hazır olan ən böyük problem olmayacaq. 2021-da Vladimir Putinə daha çox “çətinlik və narahatlıq”ları keşmiş müttəfiq respublikalar olan qonşuları və tərəfdaşları təmin edə bilər. MDB-nin 30 illik yubileyi yaxınlaşır,amma iştirakçılar tam nizamsızlıq və təşviş şəraitindədirlər: birliyin ayrıca götürülmüş ölkələrində böhranlar (postsovet məkanının cənubunda, şərqində və qərbində )sistem çağırışları və coşqunluğu ilə əvəz edilmişdir. MDB-nin 2020-ci ilin dekabrında keçirilmiş sammitində dövlət başçılarınin çox zəif performansı hamının yadınizdadır. Pandemiya ilə bağlı məhdudiyyətlər isə iqtisadi əlaqələri çox zəiflətdi. Lakin ən təsirli siyasi ziddiyyət: birliyin üzvündən ikisi - Ermənistan və Azərbaycan çoxsaylı insan tələfatı ilə nəticələnən açıq silahlı münaqişə vəziyyətində...
Daha iki, Qırğızıstan və Belarus hakimiyyəti bölüşdürmək və seçilmiş prezidentləri devirmək cəhdləri ilə qarşı-qarşıya idilər. 2021-ci ildə MDB 30 illik yubileyini qeyd edəcək, amma israrla belə bir hiss var ki, bu hadisəni təmtəraqla qeyd etmək mümkün olmayacaq, halbuki Lukaşenko artıq hamını Belovejskaya puşşaya dəvət edib. Tam aydındır ki, 20021-ci ildə köhnə daxili problemlər heç yerə getməyəcək, postsovet məkanında xarici sabitliyin pozulması amilləri isə yalnız güclənəcək. Qazaxısan. Yeni İl öncəsi görüşlərdən birində Aleksandr Lukaşenko Qazaxıstan Prezidenti Tokayevi çətinliklə və mümkün təlatümlərlə qorxutsa da, respublikanın özündə səsvermənin nəticələri ilə bağlı heç bir problem gözlənilmir. Müstəqil politoloqlar da əmindirlər ki, məsələ iğtişaşlara gəlib çıxmayacaq - xüsusən də, 6 Qazax Partiyasından ən müxalif olan OSDP (ümummilli Sosial — Demokrat Partiyası) seçkidən öz təşəbbüsü ilə çəkildikdən sonra.
2020-ci ildə ölkədə növbəti qanuni seçilmiş prezidentin devrildiyi Qırğızıstanda hakimiyyətin ötürülməsi prosesi isə bununla bitəcək. Vladimir Putin inteqrasiya birliklərinin (ŞƏT, KTMT, Aİİ və MDB) son sammitlərində respublikanı onun üçün son dərəcə şübhəli (bəzən isə cinayət keçmişi olan yeni şəxslər kimi təqdim etməsi ilə barışmalı olub. Ancaq o, qıcıqlanmasını gizlədə bilmədi. Yekun mətbuat konfransında ÜDM Qırğızıstana mütəmadi olaraq irəliləməyə, bəzi Qərb ölkələrinin diktəsi əsasında daxili siyasi həyatını qaydaya salmağa çalışdığına görə kifayət qədər sərt hesabat verib: “Siyasi institutların siyasi şüuru və kamilliyi kifayət qədər aşağı səviyyədədir” Qırgıztan. Ölkədə prezident seçkisi yarışının favoriti olan Sadir Japarovdur və onun təşviqat kampaniyasına güc strukturları da daxil olmaqla, bütün dövlət apparatı işləyir. Amma qırğızların özləri deyirlər ki, bu, hər şey demək deyil: çətin ki müxalifət bu seçkinin nəticələrini tanısın... Qırğızıstanda olan bu qarışıqlıq yaxşı heç nəvəd etmir (ölkədə işsizlik artır, əhalinin gəlirləri aşağı düşür), həm də yaxın qonşulara, xüsusilə iri region ölkələrilə münasibətlər onsuz da parlaq deyil. Qırğızların qazaxları ilə “Daimi münaqişəsi” ticarət müharibələri vəziyyətindədir, 2020-ci ildə taciklərlə isə məsələ hətta sərhəd atışmalarına çatmışdı.
Amma Tacikistan seçkidən sonra, ilk növbədə, daxili problemlərlə məşğul olmalı olan Bişkekdən daha çox, "Taliban" hərəkatının həbsxanalardan 5,5 min tərəfdarının azad edilməsinə nail olduğu Əfqanıstan üzündən gərginlik ocağına çevrilə bilər. Ona görə də yerli politoloqlar Mərkəzi Asiyaya müdaxilə cəhdlərini istisna etmirlər, üstəlik, postsovet respublikalarının destabilləşdirilməsində ABŞ, Böyük Britaniya və Türkiyənin timsalında xarici oyunçular açıq-aydın maraqlıdırlar. Ekspertlər göstərir ki, ABŞ-ın Dövlət Departamenti terror təşkilatlarının siyahısından Şərqi Türküstanın İslam hərəkatını (Rusiyada bu, qadağan olunmuş terror təşkilatıdır) çıxarmaq qərarına heç də təsadüf deyil.
Lukaşenko ilə “Belorus” və ya bu melodramma nə vaxt bitəcək?
"Xarici müdaxilə" kabusu birliyin qərb sərhədlərində də gəzməyə davam edir. Görünən odur ki, Aleksandr Lukaşenko Putini etirazçıların gündəliyini ələ keçirə bildiyinə, ölkədəki vəziyyətə tam nəzarət edə bildiyinə inandıra bilib (dolayısı ilə Minskə 1 milyard dollar ayırması haqda Yeni İl öncəsi qərar qəbul edilib). Qışdan müxalifət qüvvələri yenidən qruplaşdırmaq üçün istifadə edə bilər və yaz aylarında kütləvi çıxışlar yenidən başlayacaq. Heç kimə sirr deyil ki, respublikaya xarici təzyiqlər səngimir, Belarus daxilində yaxşılığa prinsipial dəyişikliklər isə hələ baş verməyib. Əksinə, Rusiyanın köməyinə baxmayaraq, sosial-iqtisadi vəziyyət yalnız pisləşib və bu, əhalinin passiv təbəqələrini əvvəllər etirazlara səfərbər edə bilər. 2020-ci ildə Lukaşenko elan edilmiş Konstitusiya islahatının gerçəkləşdirilməsinə başlamadı. Hər halda, 2021-ci ilin yanvar-fevral aylarında çağırılacaq Ümumbelorus toplantısı, ilk növbədə, batkanin sözlərinə görə, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının beşillik planının formalaşdırılması ilə məşğul olacaq. (Aydındır ki, onun hakimiyyəti altında). Yalnız bundan sonra, əgər belə ehtiyac yaranarsa, siyasi məsələlər. Amma Kremldə mümkün risklər başa düşür və əgər Lukaşenkonu razı salmaqla heç bir nəticə əldə olunmazsa, ənənəvi təsir rıçaqlarından istifadə edəcəklər. Təsadüfi deyil ki, Minsk üçün ayrılmış milyard tamamilə deyil, tranşlarla (hissə-hissı)veriləcək.
Moldova dilemması və ya Maldova dilimi.
Moldovaya gəlincə, o, Moskva üçün (MDB üçün olduğu kimi) artıq çoxdan kəsilmiş dilimdir. Açıq şəkildə Vladimir Putini özünün kumiri adlandıran İqor Dodonun qısa hakimiyyəti Kremlə heç bir ciddi dividend gətirmədi. Bəli, prezidentliyinin son günlərində Dodon rus dilinin millətlərarası ünsiyyət dili kimi statusuna dair qanunları diqtə etməyə və Rusiya telekanallarının yayımına qoyulan qadağanı ləğv etməyə müvəffəq olub, lakin o, da yaxşı başa düşürdü ki, buna müxalifət tırıfindın etiraz edilə və ləğv edilə bilər, çünki bu, dəfələrlə belə olmuşdu , Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən ləğv edilmişdi. Respublikanın Yeni başçısı — Maya Sandu Rusiya ilə mehriban qonşuluq münasibətlərinin inkişafına qarşı sanki heç bir əsasa malik deyil, amma praktikada onun vətəndaşı olduğu Aİ-nin siyasəti ilə həmrəy olacağı tam aydındır(onun Rumın pasportu var). Sandu artıq Dnestryanı separatizmlə mübarizə aparmaq və Rusiya sülhməramlılarının Dnestryanı bölgədən çıxarılmasına nail olmağa hazırlaşdığını bəyan edib. Çünki Rusiyanın Moldova və ya Ukrayna ərazisindən yan keçməklə Dnestryanı bölgəyə getməyə imkanı yoxdur. Yeri gəlmişkən, bu, sonda Azərbaycanın xeyrinə başa çatmış Qarabağ münaqişəsi ilə müqayisədə Vladimir Putin üçün heç də az problem olmayacaq. İqor Dodon vəziyyəti düzəltməyə söz verdi: əgər onun partiyası yaxın parlament seçkilərində qalib gəlsə və hökumət, müxalifət prezidenti formalaşdıra bilsə, bu, mümkün olacaqdır. Amma onu mənəvi cəhətdən dəstəkləyəcəklərmi, ən başlıcası isə Kremldə maliyyə məsələsi böyük sualdır: hakimiyyəti saxlaya bilməyən siyasətçilər, ənənəvi olaraq, Vladimir Putinin məyusluğuna səbəb olurlar.
Qarabağ “Problemi” və ya Ermənistan bu gün.
MDB-nin daha bir iştirakçısı olan Azərbaycanın prezidenti digər MDB ölkə prezidentlərindən öz müstəqil siyasətini sona qədər aprmaq tərzi ilə seçilir, fərqlənir. Lakin ötən il məhz o, Rusiya liderinə bir çox xoşagəlməz anlar bəxş edib və görünür, gələcəkdə də eyni ruhda davam etmək niyyətindədir. İlham əliyev əminliklə öz oyununu apardığını və səylərini artıraraq Rusiyaya deyil, həm də ən yaxın müttəfiqi olan Türkiyəyə tərəf istiqamətləndiyini sübut etdi. Məhz onun dəstəyi ilə Dağlıq Qarabağda müharibə başlayıb, sülh razılaşması imzalandıqdan sonra isə Bakı küçələrində qaliblərin paradı keçirildi və Ərdoğan açıq şəkildə bəyan edib ki, "Azərbaycan torpaqlarının azad edilməsi mübarizənin tam dayandırılması anlamına gəlmir" və erməni lərin qorxulu röyası olan Ənvər Paşanı tərifləyib. (Maraqlıdır ki, Kreml bu fikirlərə heç bir reaksiya vermədi) Tamamilə aydındır ki, indi Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində üçüncü tərəf gözəçarpan və ya gözəgörünməz şəkildə iştirak edəcək. Görünür, Kreml razılaşmalı olacaq ki, Bakının dəvəti ilə regionda NATO ölkələrindən biri möhkəmlənəcək. Moskva Azərbaycana narazılıqlarını nəzərə çarpmayan siqnallarla göndərməyə çalışırdı — xüsusilə dekabrın 10-da Azərbaycan ixrac olunan olan pomidorların Rusiyaya gətirilməsi qadağan edilmişdi. Amma Putinin İlham Əliyevlə söhbətindən sonra əsas məhdudiyyətlər aradan qaldırıldı. Erməni müxalifət proqnozlaşdırdıdığı kimi, Ermənistanı Gürcüstan yolu ilə aparancaq Vazgen Manukyana üstünlük verilir - bu, ən əvvəl Rusiyaya qarşı narazılıqların artmasıdır. Təəccüblü deyil ki, Paşinyanı heç vaxt sevməyən Vladimir Putin indi fəal şəkildə dəstəkləyir və erməniləri xaosun yox, siyasi sabitliyin xeyrinə seçim etməyə çağırırlar.
Məmmədov Anar
Tarixçi-yazar
Agxeber.com
